წინასწარი თანხმობის გარეშე მანიფესტაცია უკანონო ხდება, მასში მონაწილეები კი - კანონდამრღვევები.

"საქართველოში გამოხატვის თავისუფლება შეიძლება გაუქმებულადაც კი ჩაითვალოს", - ასეთია ადამიანის უფლებების დამცველების, იურისტების შეფასება საკანონმდებლო ცვლილებებზე, რომელსაც "ქართული ოცნების" პარლამენტი დაჩქარებული წესით განიხილავს და აცხადებს, რომ სახელმწიფომ "სხვა ადამიანების უფლებებიც უნდა დაიცვას".

კიდევ რა აიკრძალება?

გამკაცრებული კანონით, ამჯერად დაგეგმილი აქციის ორგანიზატორები ვალდებულები იქნებიან შეკრებამდე ხუთი დღით ადრე, სპონტანური აქციის შეკრებისას კი "გონივრულ ვადაში" გააფრთხილონ არა მხოლოდ მერია, არამედ პოლიციაც.

ახალი ცვლილებებით, თუკი აქცია ხალხის ან ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე გაიმართება, ორგანიზატორმა შსს-ს საპატრულო დეპარტამენტს წერილობით უნდა მიმართოს - მსგავსი ვალდებულება მოქმედი კანონმდებლობით არ არსებობდა.

ოღონდ პოლიციის ამგვარი ინფორმირება არ ნიშნავს, რომ ორგანიზატორებს შსს აქციისა თუ მსვლელობის გამართვის ნებას მისცემს:

შსს გადაწყვეტს, კონკრეტულ დროს და ადგილას და კონკრეტული სვლაგეზით აქციის ჩატარება ხომ არ ლახავს სხვა პირთა უფლებებს, საწარმოების მუშაობას ან ხელს ხომ არ უშლის საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვას? გადაწყვეტილებისთვის სამდღიანი ვადაა განსაზღვრული.

თუ შსს-მ დაასკვნა, რომ საპროტესტო აქცია სხვა პირთა უფლებებს შელახავს, ან საწარმოების მუშაობას შეუშლის ხელს, ან კი საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვას აქციის მონაწილეებს ალტერნატიულ დროს ან ადგილს შესთავაზებს მანიფესტაციის ჩასატარებლად - თუ ამ შეთავაზებას ადამიანები არ დაეთანხმებიან და მაინც შეიკრიბებიან იქ, სადაც სურთ, მაშინ, მათ სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისრებათ .

უწყებას შეუძლია გამოაქვეყნოს „გაფრთხილება“ ან დემონსტრანტებს შესთავაზოს „აქციის ჩატარების ალტერნატიული დრო ან/და ადგილი“.

თუ აქცია სპონტანურია, ორგანიზატორმა პოლიციას გეგმის შესახებ „დაუყოვნებლივ“ უნდა აცნობოს.

„შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა მიერ ტრანსპორტის ან ხალხის სავალი ნაწილის ნაწილობრივ ან სრულად გადაკეტვის შემთხვევაში საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება ტრანსპორტის ან ხალხის სავალი ნაწილის გახსნის ან/და ტრანსპორტის, ხალხის მოძრაობის აღდგენის შესახებ, თუ შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობის გათვალისწინებით შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარება სხვაგვარად შესაძლებელია“, - წერია კანონპროექტში.

ხალხის სავალ ნაწილზე, (აქ ყველაზე ხშირად ალბათ ტროტუარები იგულისხმება) ადრე მსგავსი ნორმა არ ვრცელდებოდა.

თუკი პოლიციამ გადაწყვიტა, რომ დემონსტრაცია ახალ კანონს არ იცავს, „კანონის დარღვევის შესაწყვეტად“ აქციის მონაწილეებს 15 წუთს მისცემს. დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში, მათ სამართლებრივი პასუხისმგებლობა ელით - “მთლიანი შეკრება ან მანიფესტაცია უკანონოდ ჩაითვლება”.

შსს შეძლებს აქცია დაშალოს.

წესის დამრღვევს პირველ ეტაპზე 15 დღიანი (ორგანიზატორი - 20 დღე) ადმინისტრაციული პატიმრობა ემუქრება, შემდეგ ჯერზე კი სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა - ერთ წლამდე პატიმრობით.

ცვლილებები შედის „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონსა და “ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში“ - საკანონმდებლო ინიციატივა კი ეკუთვნით საქართველოს პარლამენტის წევრებს: არჩილ გორდულაძეს, თორნიკე ჭეიშვილს, დავით მათიკაშვილს, რატი იონათამიშვილს, ალუდა ღუდუშაურს, გურამ მაჭარაშვილს, აკაკი ალადაშვილს, თენგიზ შარმანაშვილს, ალექსანდრე ტაბატაძეს.

როგორ მკაცრდებოდა კანონი სწრაფი ნაბიჯებით

ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, „ქართული ოცნების“ სადავო პარლამენტმა ათობით კანონი შეცვალა და გაამკაცრა. 2025 წლის ზაფხულში რადიო თავისუფლებამ ასეთი 40 კანონი დაითვალა. თუმცა კანონების გამკაცრების პროცესი დღემდე გრძელდება.

"შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონი" უკვე რამდენჯერმე გაამკაცრეს. ბოლო, 16 ოქტომბერს მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებებით, აქცია-დემონსტრაციაზე აიკრძალა სახის დაფარვა, კარვების დადგმა და გზების ბლოკირება - რაც დღეს უკვე ისჯება 15 დღემდე პატიმრობით, განმეორების შემთხვევაში - კი ერთ წლამდე პატიმრობით (ამ წესის ამოქმედების შემდეგ ათობით დემონსტრანტი დააკავეს).

მანამდე, 2025 წლის თებერვალში გამკაცრდა შეკრება-მანიფესტაციების წესები, საკანონმდებლო ცვლილებები ერთდროულად რვა კანონში შევიდა.

კანონმა განსაზღვრა სპონტანური შეკრება/მანიფესტაციის ცნებაც, თუ „შეკრება ან მანიფესტაცია ტრანსპორტის სავალ ადგილას იმართება ან ტრანსპორტის მოძრაობას აფერხებს“:

• დემონსტრანტებმა გაფრთხილება „მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელ ორგანოში“ უნდა შეიტანონ, სულ მცირე, ხუთი დღით ადრე.
• აიკრძალა შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარება დახურულ სივრცეში/შენობაში, მესაკუთრის წინასწარი წერილობითი თანხმობის გარეშე.
• აიკრძალა ასევე აქციით სასამართლოს შესასვლელის ბლოკირება. მოსამართლის სახლთან საპროტესტო აქციის ჩატარება ასევე „შეკრების ან მანიფესტაციის საერთო სასამართლოში ჩატარებასაც“. ყველაფერი ეს ისჯება 5000 ლარამდე ჯარიმით ან 60 დღემდე პატიმრობით.
• აიკრძალა შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარებისას შენობების შესასვლელების, ავტომაგისტრალების, ხიდების, გვირაბების, ესტაკადების, მუნიციპალიტეტის მიერ განსაზღვრული სატრანსპორტო კვანძებისა და რკინიგზის ბლოკირება.

2 წლის წინ, 2023 წელს, საკონსტიტუციო სასამართლომ დააკმაყოფილა საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელი და სპონტანური შეკრების/მანიფესტაციის დროს მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოს 5 დღით ადრე გაფრთხილების ვალდებულება არაკონსტიტუციურად მიიჩნია.

"სპონტანური შეკრებისა და მანიფესტაციის ჩატარების უფლება, მათ შორის, ტრანსპორტის სავალ ადგილას ან ტრანსპორტის მოძრაობის შეფერხებით, ექცევა შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების დაცულ სფეროში", - აცხადებდა საკონსტიტუციო სასამართლო.

ეს არ არის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მსგავსი კანონის გაუქმების პირველი შემთხვევა - როგორც საიას ერთ-ერთი დამფუძნებელი, თინათინ ხიდაშელი იხსენებს "ტვ პირველთან" ინტერვიუში, იგივე მოხდა 2002 წელს, ედუარდ შევარდნაძის ხელისუფლების დროს, კახა თარგამაძის შსს მინისტრობის პერიოდში, როცა თავად თინა ხიდაშელი საიას თავმჯდომარე იყო: "მაშინ ის საქმე მოვიგეთ. საკონსტიტუციომ ის კანონი გააუქმა. ასეთი კანონის მიღების შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს, დღესაც შეუძლია წინმსწრებად იმსჯელოს და შეახსენოს პარლამენტს, რომ ეს კანონი ერთხელ უკვე გაუქმებულია".

„სახელმწიფო ვალდებულია ჩაერიოს სხვათა უფლებების დასაცავად“ - ოცნების არგუმენტები

„საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა ვერ უზრუნველყოფს ერთდროულად - შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების განხორციელებას და თან სხვათა უფლებების დაცვას ეფექტიანად - ბალანსი უნდა დავიცვათ“ - თქვა 9 დეკემბერს, სადავო პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის სხდომაზე, კანონში ცვლილებების დაჩქარებული წესით მოსმენისას იურიდიული კომიტეტის თავმჯდომარემ, არჩილ გორდულაძემ და დაამატა, რომ ასეთ დროს, „სახელმწიფო ვალდებულია, ჩაერიოს სხვათა უფლებების დასაცავად“.

მისივე სიტყვებით, აქცია, რომელიც ერთი წლის განმავლობაში იმართება, სპონტანურად ვერ ჩაითვლება. ამიტომ, მონაწილეებმა შსს-ს უნდა აცნობონ რამდენი ადამიანი აპირებს აქციაში მონაწილეობას, ვინ არის ორგანიზატორი, სად და რამდენი ხნით იგეგმება შეკრება.

მან ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მსჯელობაც კი დაიმოწმა:

„სტრასბურგის სასამართლო ამბობს, რომ შეკრებისა და მანიფესტაციების მიერ ცხოვრების ყოველდღიური რიტმის განზრახ დარღვევა და სხვათა კანონიერ საქმიანობაში განზრახ სერიოზული ხელშეშლა, როცა ეს აჭარბებს იმ მასშტაბს, რასაც შეკრების თავისუფლებით დასაშვები თავისუფლება გამოიწვევდა, გასაკიცხ ქმედებად უნდა შეფასდეს და ასეთის ჩადენის შემთხვევაში, შესაძლოა გამართლებული იყოს სისხლის სამართლებრივი სანქციის დაწესებაც“.

გორდულაძეც იმეორებს „ქართული ოცნების“ ლიდერების ხშირად გამეორებულ განცხადებას იმის შესახებ, თუ „როგორ ძალადობს წელიწადზე მეტია რამდენიმე ათეული თუ ასეული ადამიანი მილიონ-ნახევარზე მეტ ადამიანზე თბილისსა და სხვა ქალაქებში“:

„აქციის მონაწილეებმა მონახეს გამოსავალი და ახლა მანიფესტაციებს ატარებენ ვიწრო ქუჩებზე, სადაც არღვევენ იქ მოსიარულე მოხუცების, ბავშვების თუ ადგილზე მცხოვრები მოსახლეობის სიმშვიდეს“, - სხვებზე ზრუნვის სახელით ამბობს გორდულაძე.

კომიტეტის სხდომაზე ცვლილებებს ერთხმად დაუჭირეს მხარი.

განსხვავებული აზრი მხოლოდ პარტიის „საქართველოსთვის“ წევრის, გიგა ფარულავასგან გაისმა, რომელმაც თქვა, რომ ამ ცვლილებების ერთადერთი მიზანი საპოლიციო რეჟიმის გამყარებაა და რომ ცვლილება შეკრებისა და მანიფესტაციების კანონი დადგენილ წესებს ეწინააღმდეგება.

„პროტესტის გამოხატვის უფლება სხვაზე ძალადობას არ ნიშნავს“, - უპასუხა მას „ქართული ოცნების“ დეპუტატმა გურამ მაჭარაშვილმა.

„ეს ცვლილება შესაბამისობაშია როგორც კონსტიტუციურ, ისე სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკასთან, ამიტომ ამ კანონპროექტს რაიმე წუნი არა აქვს“, - ასე გამოეხმაურა ცვლილებებს „ქართული ოცნების“ პარლამენტის თავმჯდომარე შალვა პაპუაშვილი.

„ტროტუარზე აქციის ჩატარება არ იკრძალება. იქ არ უნდა შექმნა მოქალაქეების გადაადგილების ხელოვნური ბარიერი თუ არ ხარ იმ რაოდენობის, რაც აუცილებელია... თორემ სულ ახლახან იყო აქცია, საკმაო რაოდენობის ადამიანები შეიკრიბნენ, რამე პრობლემა შეექმნათ? არა“, - თქვა „ოცნების“ კიდევ ერთმა წევრმა თენგიზ შარმანაშვილმა, რომლის თქმით, ქვეყანაში არსებობს მხოლოდ „300 კაცის პროტესტი“.

"შეუსაბამოა როგორც საქართველოს კონსტიტუციასთან, ისე საერთაშორისო სტანდარტთან" - უფლებადამცველების არგუმენტები

„შეკრების თავისუფლება გაუქმებულადაც კი შეიძლება ჩაითვალოს უკვე იმდენად რეპრესიულია მოქმედი კანონები. მიზანიც ის არის, რომ ამით რუსთაველზე მიმდინარე პროტესტი შეიზღუდოს“, - გვითხრა საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის (საია) თავმჯდომარე, ნონა ქურდოვანიძემ.

მისი განმარტებით, „შეკრებისა და მანიფესტაციების კანონში“ დაგეგმილი ცვლილებები არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ უფლებებს და ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სტანდარტებს.

შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებას, რაც იმას გულისხმობს, რომ ადამიანებს შეუძლიათ შეიკრიბონ წინასწარი გაფრთხილების გარეშე და გამოხატონ საკუთარი პროტესტი, იცავს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი.

საერთაშორისო სტანდარტის მიხედვით, შეკრების ორგანიზებისთვის, არ არსებობს წინასწარი გაფრთხილების დადგენილი ვალდებულება - ადამიანებს შეუძლიათ შეიკრიბონ და არაძალადობრივი ფორმით გამოხატონ საკუთარი პროტესტი და ამ შეკრების ადგილს, ფორმას თუ შინაარს ისინი თავად წყვეტენ და არ არის დაშვებული, რომ სახელმწიფო ჩაერიოს ამ საკითხში:

„თუ ეს სახელმწიფოზე იქნება დამოკიდებული, პროტესტის არსი და გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების უფლებას იმდენად დავიწროვდება, რომ საერთოდ შეუძლებელს გახდის ამ უფლებით სარგებლობას. რაც, ცხადია, შეუსაბამოა როგორც საქართველოს კონსტიტუციასთან, ისე საერთაშორისო სტანდარტთან, მათ შორის, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკასთანაც“, - აცხადებს საიას თავმჯდომარე.

ის ხაზგასმით ამბობს, რომ დაუშვებელია აქციის ჩატარების შესახებ წინასწარი გაფრთხილება უტოლდებოდეს ნებართვის მიღების პროცედურას. განსაკუთრებით, სპონტანური აქციის შემთხვევაში, როცა რამდენიმე დღე ნებართვას ვერ დაელოდები - შესაბამისად, ეს შინაარსობრივად ეს ზღუდავს ასეთი პროტესტის გამოხატვას.

რაც შეეხება „ქართული ოცნების“ არგუმენტს, რომ „სხვათა ინტერესები“ უნდა დაიცვან, ამაზე ნონა ქურდოვანიძის პასუხია, რომ დემოკრატიულ საზოგადოებებში, დაუშვებელია შეკრებისა და გამოხატვის უფლება მხოლოდ იმიტომ შეიზღუდოს, რომ ვიღაცას დისკომფორტი ექმნება:

„ასეთი შეზღუდვების დაწესება თავსებადი არ არის არც რაიმე საერთაშორისო სტანდარტთან და არც საქართველოს კონსტიტუციასთან“.

როგორც რუსეთსა და ბელარუსში

რუსეთსა და ბელარუსში დღეს არ არის დაშვებული სპონტანური ანუ უნებართვო მსვლელობები, პიკეტები, მიტინგები.

კანონები ისეა გამკაცრებული აქციის ჩატარების ნებართვით დაწყებული და მძიმე სასჯელით დამთავრებული, რომ დღეს ამ ქვეყნებში აქციის ჩატარება პრაქტიკულად შეუძლებელია ნებისმიერი ოპოზიციური ძალისა თუ სხვა დამოუკიდებელი ჯგუფისთვის.

მაგალითად, ბელარუსში, 2021 წლის 24 მაისს გამკაცრდა მასობრივი ღონისძიებების შესახებ კანონი და ყველა მასობრივი ღონისძიება (აქცია, მსვლელობა, მიტინგი და ა.შ.) საჭიროებს ოფიციალურ ნებართვას.

აიკრძალა საჯარო მოწოდებები (მათ შორის, ინტერნეტში, სოციალურ ქსელებში) არალეგალურ შეკრებებზე.

“არალეგალურ” მანიფესტაციაში მონაწილეობის გამო გამკაცრებული კანონებით ადამიანებს ემუქრებათ ჯარიმა, ადმინისტრაციული პატიმრობა - 15 დღიდან 30 დღემდე, ხოლო განმეორებითი მსჯავრის შემთხვევაში უფრო მკაცრი ზომები - სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა.

რუსეთის კონსტიტუციაში (მუხლი 31) კვლავ არის მითითებული, რომ მოქალაქეებს აქვთ მშვიდობიანი შეკრებების უფლება, თუმცა სხვას ამბობს გამკაცრებული კანონები.

Human Rights Watch-ის 2024 წელის ანგარიშში „რუსეთი: რეპრესიული კანონები გამოიყენება სამოქალაქო თავისუფლებების ჩასახშობად“, მაგალითად, ვკითხულობთ, რომ ბოლო წლებში რუსეთში მიღებული კანონები მკაცრად ზღუდავს გამოხატვის, გაერთიანებისა და მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლებებს

2020 წლის დასაწყისიდან 2022 წლამდე რუსეთის ხელისუფლებამ პრაქტიკულად აკრძალა საჯარო შეკრება მნიშვნელოვან ადგილებში, გაზარდა ორგანიზატორების პასუხისმგებლობა და შემოიღო უფრო მკაცრი ჯარიმები და ახალი სასჯელები, მათ შორის, პატიმრობის ვადების გაზრდა განმეორებითი კანონდარღვევებისთვის.

რუსეთშიც პროტესტის ორგანიზატორებმა უნდა მოითხოვონ და მიიღონ საჯარო შეკრების მკაფიო ნებართვა, სხვა შემთხვევაში შეკრება უკანონოდ ჩაითვლება.