“რუსეთს მიწა კი არა, აღიარება უნდა” - მერი დეჟევსკი

ვაჟა თავბერიძეს ის სამშვიდობო მოლაპარაკებების გახანგრძლივებულ პროცესში აშშ-ს როლსა და უკრაინის მძიმე არჩევანზე ესაუბრება. განსაკუთრებულად კრიტიკულია ევროპის მიმართ - მისი თქმით, ევროპელი ლიდერები ერთდროულად უბიძგებენ უკრაინას ომის გაგრძელებისკენ და ამავდროულად არ გააჩნიათ არც რესურსები და არც პოლიტიკურ ნება, რომ კიევს რეალური გამარჯვების მიღწევაში დაეხმარონ.

რადიო თავისუფლება: რა ვისწავლეთ სამშვიდობო მოლაპარაკებების მორიგი ეტაპიდან - სად ვართ ახლა?

მერი დეჟევსკი: ყველაფერი დღიდან დღემდე იცვლება - არა მხოლოდ პირობები და პუნქტების რაოდენობა, იცვლება პრაქტიკულად ყველა ჩართული მხარის დამოკიდებულებაც. ასე რომ, დაზუსტებით ვერავინ იტყვის, რეალურად რა ეტაპზე ვართ ახლა. თუმცა, ჩემი შთაბეჭდილებით, ნაბიჯ-ნაბიჯ მაინც ვუახლოვდებით ფინალს, მიუხედავად იმისა, რომ გარედან ჯერ კიდევ ისევ მოჩანს, თითქოს მხარეების პოზიციებს შორის დიდი უფსკრული რჩება.

რადიო თავისუფლება: თქვენს ნაწერებში თვალშისაცემია სულისკვეთება, რომ ბევრი სხვა დასავლელი ანალიტიკოსისგან განსხვავებით, არ ფიქრობთ, რომ ეს სამშვიდობო მოლაპარაკებები წინასწარვე განწირულია ჩავარდნისათვის. მოდი, ამაზე უფრო სიღრმისეულად ვისაუბროთ. რატომ თვლით, რომ მშვიდობა - მოლაპარაკებების ასეთ ფორმატში, ასეთი გეოპოლიტიკური ფსონებით - მიღწევადია, მაშინ როცა ბევრი სხვა მიიჩნევს, რომ ნებისმიერი მცდელობა მარცხისთვისაა განწირული?

მერი დეჟევსკი: შეიძლება მხოლოდ იმიტომ, რომ თავს ვიტყუებ და სასურველის რეალობად გასაღება მინდა, მაგრამ ნამდვილად ვფიქრობ, რომ ამ კონფლიქტის დასრულების დრო მოვიდა - არა იმიტომ, რომ რუსეთის გამარჯვება გამიხარდებოდა, საერთოდ არა - არამედ იმ ფასის დრამატულად ზრდის გამო, რასაც უკრაინა ამ ომში დასარჩენად იხდის და მოუწევს გადაიხადოს. ბოლო თვეებში ეს ფასი უკვე ძალიან სწრაფად იზრდება.

ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც მე ვფიქრობ, რომ ეს მოლაპარაკებები შესაძლოა არ ჩავარდეს, არის ის, რომ ზელენსკი წინანდელზე ბევრად უფრო აქტიურადაა ჩართული და საკმაოდ პოზიტიურ სიგნალებს გზავნის მშვიდობის სურვილთან დაკავშირებით. ვფიქრობ, უკრაინას მშვიდობა სჭირდება, რადგან რაც უფრო მეტს ვისმენთ მობილიზაციის სირთულეებზე, იმ ზომებზე, რომლებსაც კიევი მიმართავს, რათა ხალხი ფრონტზე ძალით გაუშვას, იმ ადამიანების რაოდენობაზე, რომლებიც დეზერტირობენ ან ქვეყნიდან გარბიან სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდების მიზნით - მით უფრო აშკარა ხდება, რომ ეს სრულიად განსხვავებული სურათია იმისგან, რასაც ომის პირველ თვეებში ვხედავდით, როცა უკრაინაში მასობრივი, საყოველთაო მოხალისეობრივი მოძრაობა და მუხტი არსებობდა.

ვფიქრობ, საბრძოლო ნების და რესურსების კლება, და ფრონტისპირა დანაყოფების მზარდი გამოფიტვა და დაღლილობა იმას მოასწავებს, რომ უკრაინა დგას არჩევანის წინაშე: ან დათანხმდეს პირობებს, რომლებიც კი, ნაკლოვანებებითაა სავსე, უსამართლოა და ისეთი არაა, როგორსაც ყველა ისურვებდა, ან გააგრძელოს ბრძოლა და საბოლოოდ კიდევ უფრო უარესი შეთანხმება მიიღოს.

რადიო თავისუფლება: ეს სწორედ ის გზავნილია, რომელსაც ტრამპის ადმინისტრაციისგანაც ვისმენთ.

მერი დეჟევსკი: მე ასევე ვფიქრობ, რომ რუსეთიც დაინტერესებულია ამ შეთანხმებით. ვიცი, ბევრი ადამიანი ამას არ ეთანხმება. მაგრამ მე ვიტყოდი, რომ რუსეთს შეუძლია ბრძოლა გაცილებით დიდხანს გააგრძელოს, ვიდრე უკრაინას, და როდესაც რუსებმა რამდენიმე დღის წინ თქვეს, რომ თუ მათთვის სასურველ შეთანხმებას ვერ მიიღებენ, მაშინ უბრალოდ ძალით აიღებენ დანარჩენ დონბასს და ამას დამატებითი დრო დასჭირდება - მე ვშიშობ, რომ ეს არ არის ტრაბახი და ისინი რეალურად შეძლებენ ამას.

რადიო თავისუფლება: იმას, რასაც 2014 წლიდან მოყოლებული ცდილობენ და ვერ ახერხებენ?

მერი დეჟევსკი: დიახ, მართალია, აქამდე ვერ ახერხებდნენ, მათი წინსვლა ძალიან ნელი იყო, მაგრამ ვფიქრობ, ბოლო თვეებში მათი წინსვლის ტემპები საგრძნობლად გაიზარდა და თუ უკრაინული არმიის მდგომარეობას გადავხედავთ, შესაძლოა რუსეთისთვის შემდეგი ნაბიჯი რეალურად უფრო მარტივი აღმოჩნდეს, ვიდრე ის სამი წელი, რაც აქამდე მოსვლას მოანდომეს.

რადიო თავისუფლება: ეს, ფაქტობრივად, უკრაინული ფრონტის ჩამოშლას ნიშნავს - ამის მოლოდინი გაქვთ?

მერი დეჟევსკი: ვფიქრობ, რომ ამას ვერ გამოვრიცხავთ... განსაკუთრებით შემაშფოთა იმან, რომ როდესაც პირველად გამოქვეყნდა ე.წ. „28-პუნქტიანი გეგმა“ - რომელზეც შემდეგ თქვეს, რომ გეგმაც კი არ იყო, არამედ პუნქტების ჩამონათვალი - ევროპის მყისიერი რეაქცია იყო: კაპიტულაცია!? "კაპიტულაციის ყვირილი", ვფიქრობ, ეს სრულიად არასწორი იყო და აბსოლუტურად მცდარ მოლოდინებს ქმნიდა. ამ დოკუმენტს სჭირდებოდა დეტალური და ანალიტიკური განხილვა, რადგან ყველა პუნქტი უკრაინისთვის ნეგატიური არ იყო, მაგრამ ასე არ განუხილავთ - მაშინვე აყვირდნენ: ეს რუსეთის გამარჯვებაა!

რადიო თავისუფლება: ისინი არ განუხილავთ, რადგან იმ 28 პუნქტს შორის იყო მოთხოვნები, რომლებიც უკრაინისთვის აბსოლუტურად მიუღებელი იყო და ბევრისთვის სწორედ კაპიტულაციას უტოლდებოდა. ეს იგივეა, ადამიანს უთხრა, თავს კი მოგაჭრით, მაგრამ ტერფის მასაჟსაც გაგიკეთებთ, დადებითიც დაინახეთო...

მერი დეჟევსკი: მესმის, რასაც ამბობთ, მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ არასწორი იყო ასეთი სრულად ნეგატიური, ინსტინქტური რეაქცია ამ პუნქტებზე, ნაცვლად იმისა, რომ ისინი წაეკითხათ და ეცადათ გაერკვიათ, შეიძლებოდა თუ არა მათგან რაიმეს ამოღება და შენარჩუნება. და ვფიქრობ, რომ რაღაცების ამოღება შეიძლებოდა.

რადიო თავისუფლება: კონკრეტულად რომელ პუნქტებს გულისხმობთ? რა იქნებოდა ისეთი, რაც იმ მიუღებელ პუნქტებს გადაწონიდა?

მერი დეჟევსკი: არ ვიცი, გადაწონიდა თუ არა, მაგრამ ვფიქრობ, განხილვას იმსახურებდა. ერთ-ერთი იყო ის, რომ მიუხედავად იმისა, თითქოს ეს გეგმა რუსეთს აძლევდა იმ ტერიტორიებს, რომლებიც ამჟამად არ უკავია, იქ მკაფიოდ იყო გამიჯნული დე ფაქტო და დე იურე სტატუსი - ზუსტად იგივე განსხვავება, რასაც დასავლეთი იყენებდა ბალტიის ქვეყნების მიმართ საბჭოთა ოკუპაციის დროს. არ მგონია, რომ რუსეთს ეს მოეწონებოდა და, რა თქმა უნდა, უკრაინასაც არ მოეწონებოდა, მაგრამ ეს ძალიან მნიშვნელოვანი განსხვავებაა, რადგან ტოვებს შესაძლებლობას, რომ ეს მიწები მომავალში რეალურად უკრაინას დაუბრუნდეს.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი განსხვავებაა ის მოსაზრება, თითქოს თავიდანვე რუსეთის მიზანი იყო უკრაინის სრულად დაპყრობა, მისი ოკუპაცია და ანექსია, შემდგომ კი დასავლეთის წინააღმდეგ საომარი მოქმედებებისთვის პლაცდარმად გამოყენება. ვფიქრობ, ეს სრული ფიქციაა. ჩემი აზრით, რუსეთისთვის აქ საუბარია საკუთარ უსაფრთხოებაზე და არა დონბასის მიღმა წასვლაზე. რუსეთი დონბასს საკუთარი უსაფრთხოების ზონად აღიქვამს და ეს მთელი თეზისები იმაზე, რომ რუსეთი კიევზე და მით უფრო, დასავლეთზე გაიწევს - იმ „28 პუნქტში“ არაფერი მსგავსი არ იკვეთებოდა, მაგრამ ესეც არავინ აღიქვა რაიმე პოზიტიურად.

რადიო თავისუფლება: მომიტევეთ - ის ფაქტი, რომ ეს იქ წერილობით არ იყო დაფიქსირებული, ხომ არ ნიშნავს იმას, რომ ამას არ გააკეთებენ? ბუნებრივია, რომ არ იტყოდნენ: კი, როგორც კი ეს დასრულდება, შემდეგ დასავლეთს დავცხებთო. თუ გსურს, მინიმალური ინტერესი მაინც გამოამჟღავნო მოლაპარაკებების მიმართ, ან, თავი მოაჩვენო, რომ გაინტერესებს, ცხადია, ასეთ რამეს არ იტყვი. და თუ რუსეთის მიზანი მართლაც მხოლოდ დონბასია და დონბასის დაპყრობით დაკმაყოფილდება, მაშინ რატომ არ ამბობენ: დატოვეთ დონბასი და ჩვენ დაგიბრუნებთ სხვა ტერიტორიებს, რომლებიც დავიპყარით, ხერსონი იქნება ეს თუ ზაპოროჟიე?

მერი დეჟევსკი: ვფიქრობ, რომ არის კიდევ რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც ისინი ამას არ გააკეთებენ. კიდევ ერთი მიზეზი, რის გამოც რუსეთს შესაძლოა შეთანხმება სურდეს, თუნდაც ეს მისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელი არ იყოს, არის შემდეგი: მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოს მასშტაბით რუსეთის იზოლირების მცდელობა ჩავარდა - ვხედავთ, რომ რუსეთი გლობალურად იზოლირებული არ არის, ახლახანს ვნახეთ პუტინის ვიზიტი ინდოეთში - მაინც ვფიქრობ, რომ დასავლეთისგან იზოლაციას რუსეთისთვის გარკვეული მნიშვნელობა აქვს. რადგან, არსებითად, რუსეთის თვითაღქმა ეფუძნება სურვილს, რომ იგი აღიარებული იყოს ევროპული სამყაროს ნაწილად - ოღონდ სუპერძალის სტატუსით. და ამისთვის აუცილებელია, რომ შენ ასეთად გცნონ შეერთებულმა შტატებმა და ევროპამ. ეს არის ის, რასაც რუსეთი ჯერ კიდევ ვერ აღწევს, არადა, ძალიან უნდა, მიაღწიოს. კი, შეგიძლია რამდენიც გინდა ნავთობი და გაზი გაყიდო ჩინეთში, შეგიძლია ეკონომიკა გარკვეულწილად სამხედრო რელსებზე გადაიყვანო და დააბალანსო, მაგრამ მაინც ვერ მიიღებ იმას, რაც სინამდვილეში გინდოდა - აღიარებას. და ვფიქრობ, ეს რუსეთისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია.

რადიო თავისუფლება: ამ კონტექსტში დავუბრუნდეთ თქვენს ადრინდელ მოსაზრებას, რომ პუტინსაც სურს შეთანხმება. ეს მოსაზრებაც ეწინააღმდეგება ბევრი სხვა რუსეთის მკვლევრის პოზიციას, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ პუტინს არათუ არ სურს შეთანხმება, არამედ ვერც კი დაუშვებს მსგავს შესაძლებლობა, თუ, რა თქმა უნდა, ეს არ იქნება რაიმე სახის ტოტალური ტრიუმფი, რომელიც რუსულ საზოგადოებას დააკმაყოფილებს. ეს ხალხი თვლის, რომ კომპრომისზე დაფუძნებული შეთანხმება პუტინისა და მისი რეჟიმისთვის სასიკვდილო განაჩენის ტოლფასი იქნებოდა, თქვენ კი ფიქრობთ, რომ ის დაინტერესებულია რაღაც ფორმის, თუნდაც კომპრომისულ შეთანხმებას მიაღწიოს.

მერი დეჟევსკი: ამ ეტაპზე რეალობა ასეთია: რუსეთს აქვს თავისი „წითელი ხაზები“, და ეს ხაზები ამ მომენტში კიევისთვის მიუღებელია. ამავდროულად, ვფიქრობ, რომ ისინი გარკვეულწილად მისაღებია შეერთებული შტატებისთვის, მაგრამ მიუღებელია ევროპელებისთვის, და სწორედ ამიტომ ვართ სრულ ჩიხში. თუმცა, თუ დავუბრუნდებით სტამბოლის მოლაპარაკებებს, 2022 წლის აპრილში, ან თუნდაც მანამდე, ბელარუსში გამართულ შეხვედრებს, ის პირობები, რომელზეც რუსეთი მზად იყო ხელი მოეწერა და რომელზე ხელმოწერასთანაც კიევი ძალიან ახლოს იყო სტამბოლში, ფაქტობრივად სწორედ იგივე პირობებია, რასაც დღეს განიხილავენ.

თუ საერთოდ ვიხილავთ რაიმე სახის შეთანხმებას, ვფიქრობ, რუსეთის წითელი ხაზები შენარჩუნდება, და ერთ-ერთი მათგანია უკრაინის ნეიტრალიტეტი. როგორი ფორმით ვიხილავთ ამას - ნატო იტყვის, რომ უკრაინას არ მიიწვევენ თუ კიევი შეცვლის თავის კონსტიტუციას და ნეიტრალიტეტს დაუბრუნდება - რა ფორმითაც არ უნდა მოხდეს, ვფიქრობ, ეს რუსეთისთვის აბსოლუტურად პრინციპული საკითხია, რომელსაც არაფრის დიდებით არ დათმობენ, რადგან, ჩემი აზრით, ეს ომის დაწყების ერთ-ერთი მიზეზი იყო. რუსეთი 1991 წლიდან 2014 წლამდე დამოუკიდებელ უკრაინასთან გვერდიგვერდ ცხოვრობდა და ამ მთელი პერიოდის განმავლობაში, მიუხედავად ნარინჯისფერი რევოლუციისა და პროდასავლური პრეზიდენტის არსებობისა, უკრაინის კონსტიტუციაში ნეიტრალიტეტი მაინც იყო ჩაწერილი. და ვფიქრობ, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია მოსკოვისთვის. ვფიქრობ, ასევე მნიშვნელოვანი იქნება საკითხები, რომლებიც ეხება რუსული ენის სტატუსს ან რუსულენოვანი მოსახლეობის დაცვას.

რადიო თავისუფლება: და რაც შეეხება უსაფრთხოების გარანტიებს?

მერი დეჟევსკი: უსაფრთხოების გარანტიები? დიახ, სრულად ვაცნობიერებ, რატომ არის უსაფრთხოების გარანტიები უკრაინისთვის აბსოლუტური წინაპირობა, და ასევე რატომ არ არის ევროპული უსაფრთხოების გარანტია საკმარისი. კიევი ჯიუტად ითხოვს ამერიკაზე დაყრდნობილ უსაფრთხოების გარანტიებზე. სავსებით გასაგებია, რატომაც და ვფიქრობ, უკვე ვხედავთ კიდეც, როგორ იკვეთება ამის კონტურები ამერიკელებთან მოლაპარაკებებში - იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ისინი შეიძლება დათანხმდნენ, რაღაც სახის გაძლიერებულ მხარდაჭერაზე.

რადიო თავისუფლება: ამერიკელებმა გამოიყენეს სიტყვა „assurances“ - უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, რაც პირდაპირ ეხმიანება ბუდაპეშტის მემორანდუმს.

მერი დეჟევსკი: სწორს ბრძანებთ, მაგრამ ვფიქრობ, უსაფრთხოების გარანტიებს კიდევ ერთი ასპექტიც აქვს, რომელიც, ჩემი აზრით, ტრამპმა თავიდანვე სწორად გაიგო, სხვებმა კი ვერა. მე ვთვლი, რომ რუსეთის შეჭრის მთავარი მიზეზი არ იყო ტერიტორიული გაფართოება. შეჭრის გადაწყვეტილება ეყრდნობოდა იმას, თუ როგორ ხედავდა რუსეთი საკუთარ უსაფრთხოებას და იმ პროცესს, სადაც უკრაინა დასავლური ალიანსის ფრონტისპირა ფლაგმანად ყალიბდებოდა. რამდენად შეესაბამებოდა ეს ხედვა რეალობას, ამაზე დავა შეიძლება, მაგრამ ვფიქრობ, რუსეთი ამას სწორედ ასე ხედავდა და ესაა მნიშვნელოვანი.

რუსეთი თავის წუხილებს უკავშირებს იმ უსაფრთხოების სტრუქტურების მოშლას, რომლებიც ცივი ომის პერიოდში არსებობდა. და ის, რაც რუსეთს სურს, არის უსაფრთხოების გარანტიები პირველ რიგში საკუთარი თავისთვის - ცივი ომის დროინდელი უსაფრთხოების არქიტექტურის გარკვეული ელემენტების დაბრუნების სახით, მაგალითად, შეიარაღების კონტროლის შეთანხმებები, რომლებიც შეზღუდავდა იმ რისკებს, რაც რუსეთს დასავლეთისგან ემუქრება. ეს იყო ის არქიტექტურა, რომელსაც რუსეთი - საბჭოთა კავშირი - საკუთარი უსაფრთხოების საფუძვლად აღიქვამდა არცთუ დიდი ხნის წინ.

შეიძლება ეს ბანალურად და სწორხაზოვნად ჟღერდეს, მაგრამ ვფიქრობ, თუ არ გვეყოლება რუსეთი, რომელიც თავს უსაფრთხოდ გრძნობს დასავლეთისგან მომდინარე საფრთხეების მიმართ - განსაკუთრებით შეერთებული შტატებისა და ნატოს მხრიდან - მაშინ უკრაინის უსაფრთხოებასაც ვერ მივაღწევთ. რადგან ამ შემთხვევაში რუსეთი უკრაინას ყოველთვის პოტენციურ საფრთხედ აღიქვამს .

რადიო თავისუფლება: და ცივი ომის პერიოდში საბჭოთა კავშირი თავს უსაფრთხოდ გრძნობდა? და თუ გრძნობდა, როგორც ჩანს, ეს არ აკავებდა არც პროქსი ომების გაჩაღებისგან, არც ვარშავის პაქტის მეზობლების ჩაგვრისა და ტერორისგან, რომ აღარაფერი რომ ვთქვათ თავად საბჭოთა კავშირში არსებულ სასტიკ რეპრესიულ რეჟიმზე, არა? მე ვარ ერთ-ერთი რესპუბლიკიდან, რომელიც ყოფილი საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში შედიოდა. ჩემმა მშობლებმა თავიანთ თავზე გამოცადეს, როგორი იყო ცხოვრება საბჭოთა კავშირში - და თქვენ გვთავაზობთ ამის დაბრუნებას მხოლოდ იმისთვის, რომ რუსეთმა თავი უსაფრთხოდ იგრძნოს? შესაძლოა ჩემი არგუმენტიც ბანალური და სწორხაზოვანი იყოს, მაგრამ რით განსხვავდება ეს პრემიერ-მინისტრ ჩემბერლენის ქმედებებისგან?

მერი დეჟევსკი: ვფიქრობ, რომ ამ ყველაფერზე სრულიად ახალი საუბარი მოგვიწევს - თუ როგორ მოეწყობა ეს ყველაფერი. მაგრამ მე 1980-იან წლებში BBC World Service-ში ვმუშაობდი [მოსკოვში] და მაშინ აქსიომა იყო, რომ იალტა და მის მიერ დაფუძნებული დოგმები ხელშეუხებელი იყო და საზღვრები არ უნდა შეცვლილიყო. მერე, რა თქმა უნდა, ყველაფერი შეიცვალა ბერლინის კედლის დაცემასთან ერთად და მთელი სისტემა დაიშალა.

რადიო თავისუფლება: ვფიქრობ, ეს ისეთი თემაა, სადაც სჯობს შევთანხმდეთ იმაზე, რომ ვერ შევთანხმდებით და სხვა თემები განვიხილოთ. მოდი, ქვეყნებიდან მათ ლიდერებზე, პიროვნებებზე გადავიდეთ - რამდენად მოსალოდნელია, რომ პუტინი პირადად შეხვდება ზელენსკის, თუნდაც სამშვიდობო შეთანხმებაზე ხელმოსაწერად?

მერი დეჟევსკი: გამიჭირდება ამის წარმოდგენა, ძალიან ძნელი წარმოსადგენია ასეთი სცენარი. ამ ყველაფერში ტრაგიკული ის არის, რომ ისინი მართლაც შეხვდნენ ერთმანეთს ომამდე, როცა ზელენსკი ახლად არჩეული პრეზიდენტი იყო. და ვფიქრობ, რომ მათ შეეძლოთ ერთმანეთთან ურთიერთობის აწყობა. და, რა თქმა უნდა, დღეს შეგვიძლია უკან მივიხედოთ და ბევრი მიზეზი ჩამოვთვალოთ, თუ რატომ არ მოხდა ეს. მაგრამ ჩემთვის ძალიან რთულია წარმოვიდგინო, რომ ეს ორი ადამიანი ხელს მოაწერს რაიმე სახის სამშვიდობო შეთანხმებას, ან თუნდაც ერთსა და იმავე ოთახში აღმოჩნდება.

რადიო თავისუფლება: და ბოლო, მოკლე კითხვა - როგორია ევროპის როლი ამ ყველაფერში?

მერი დეჟევსკი: ევროპის ყურება ჩემთვის ძალიან რთულია, რადგან მრჩება შთაბეჭდილება, რომ ისინი ყველაფერს აკეთებენ იმისთვის, რომ უკრაინას ბრძოლა გააგრძელებინონ და ხელი შეუშალონ ნებისმიერ სამშვიდობო შეთანხმებას, რომელიც შესაძლოა ამერიკელების შუამავლობით დაიდოს. ამავე დროს, მათ არ გააჩნიათ არც ფინანსური ძალა, არც სამხედრო შესაძლებლობები და არც პოლიტიკური ნება, რომ უკრაინას იმ დონეზე დაუჭირონ მხარი, რომელიც მას რეალურად გამარჯვების ან საკუთარი პირობების კარნახით სამშვიდობო შეთანხმების მიღწევის საშუალებას მისცემდა.

ვფიქრობ, დიდი შეცდომაა ისიც, რომ ევროპელებმა ვერ შეძლეს საკუთარი გეგმის წარმოდგენა და რომ მათ კატეგორიულად უარი თქვეს მოსკოვთან საუბარზე. ეს სერიოზული სისუსტეებია. და, ჩემი აზრით, ეს ევროპის დიპლომატიის ძალიან ნეგატიურ სურათს აჩვენებს.